และพระดำรัสของพระภาคเจ้า แม้อื่นที่มีชื่อว่า สุตตันตะ (เหล่านี้)
พึงทราบว่า เป็นสุตตะ. พระสูตรที่มีคาถาแม้ทั้งหมด พึงทราบว่า เป็น
เคยยะ ว่าโดยพิเศษ ได้แก่ สคาถวรรคทั้งสิ้น ในสังยุตตนิกาย เป็นเคยยะ.
พระอภิธรรมปิฎกแม้ทั้งหมด พระสูตรที่ไม่มีคาถา และพุทธพจน์อื่นที่ไม่
ประกอบด้วยองค์ 8 พึงทราบว่า เป็นไวยากรณ์. ธรรมบท เถรคาถา
เถรีคาถา และคาถาล้วน ๆ อันไม่มีชื่อว่าสูตรในสุตตนิบาด พึงทราบว่า เป็น
คาถา. พระสูตร 82 สูตร อันปฏิสังยุตด้วยคาถาที่สำเร็จด้วยโสมนัสสญาณ
พึงทราบว่า เป็นอุทาน. พระสูตร 110 สูตร ที่เป็นไปโดยนัยมีอาทิว่า
วุตฺตญฺเหตํ ภควตา (จริงอยู่ พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสพระดำรัสนี้) พึงทราบ
ว่า เป็นอิติวุตตกะ. ชาดก 550 ชาดก มีอปัณณกชาดกเป็นต้น พึงทราบว่า
เป็นชาดก. พระสูตรที่ปฏิสังยุตด้วยอัจฉริยอัพภูตธรรมแม้ทั้งหมดที่เป็นไป
โดยนัยมีอาทิว่า ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย อัพภูตธรรมที่น่าอัศจรรย์ 4 ประการ
เหล่านี้ มีอยู่ในพระอานนท์ พึงทราบว่า เป็นอัพภูตธรรม. พระสูตรที่มีผู้
ทูลถามแล้ว ได้แล้วได้อีกซึ่งความรู้และความยินดีแม้ทั้งหมดมีจูลเวทัลลสูตร
มหาเวทัลลสูตร สัมมาทิฏฐิสูตร สักกปัญหสูตร สังขารภาชนียสูตร และมหา-
ปุณณมสูตรเป็นต้น พึงทราบว่า เป็นเวทัลละ. เมื่อว่าโดยองค์ พระพุทธพจน์
มีองค์ 9 ด้วยประการฉะนี้.

พระพุทธพจน์ 84,000 พระธรรมขันธ์

พระพุทธพจน์ 84,000 พระธรรมขันธ์ เป็นไฉน ? จริงอยู่
พระพุทธพจน์ทั้งหมดนี้แหละมี 84,000 ประเภท ด้วยสามารถแห่งพระธรรม
ขันธ์ที่พระอานนท์รวบรวมแสดงไว้อย่างนี้ว่า

ธรรมทั้งหลายที่ดำรงอยู่ของข้าพเจ้า
ข้าพเจ้าเรียนมาจากพระพุทธเจ้า 82,000
จากพระภิกษุ 2,000 รวมเป็น 84,000
พระธรรมขันธ์.*
บรรดาพุทธพจน์เหล่านั้น พระสูตรมีอนุสนธิหนึ่ง เรียกว่า ธรรมขันธ์
หนึ่ง.พระสูตรใดมีหลายอนุสนธิ ก็นับจำนวนธรรมขันธ์ตามอนุสนธิในพระสูตร
นั้นในการประพันธ์เป็นคาถา การถามปัญหาเป็นธรรมขันธ์หนึ่ง การวิสัชนาก็
เป็นธรรมขันธ์หนึ่ง. ในพระอภิธรรม การจำแนกติกะและทุกะแต่ละหมวด
และการจำแนกวารจิตและอย่างก็เป็นธรรมขันธ์หนึ่ง. ในพระวินัยมีวัตถุ
มาติกา บทภาชนีย์ อาบัติ อนาบัติ อันตราบัติ การกำหนดติกะ ธรรมที่
เป็นอเตกิจฉะที่เป็นสเตกิจฉะ ในวัตถุเป็นต้นเหล่านี้ แต่ละส่วนพึงทราบว่า
เป็นธรรมแต่ละธรรมขันธ์. ว่าโดยพระธรรมขันธ์ พึงทราบว่าเป็นพระธรรม
ขันธ์ 84,000 ธรรม ด้วยอาการอย่างนี้.

พระพุทธพจน์ในเวลาทำปฐมสังคีติ

พระพุทธพจน์แม้ทั้งหมดนั้น โดยประการตามที่กล่าวแล้วนั่นแหละ
อันหมู่สงฆ์ผู้มีวสีมีพระมหากัสสปะเป็นประมุข เมื่อจะสังคายนาในเวลาทำ
ปัญจสติกสังคีติ ได้สังคายนากำหนดประเภทชัดลงไปดังนี้ว่า นี้เป็นปฐม-
พุทธจน์ นี้เป็นมัชฌิมพุทธพจน์ นี้เป็นปัจฉิมพุทธพจน์ นี้เป็นวินัยปิฎก นี้
เป็นสุตตันตปิฎก นี้เป็นอภิธรรมปิฎก นี้เป็นทีฆนิกาย ฯลฯ นี้เป็นขุททกนิกาย
เหล่านี้เป็นนวังคสัตถุศาสน์ซึ่งมีสุตตะเป็นต้น เหล่านี้เป็นพระธรรมขันธ์ มี
84,000 พระธรรมขันธ์ ดังนี้. อนึ่ง พระเถระเหล่านั้นมิได้กำหนดเพียง
ประเภทที่กล่าวนี้เท่านั้น ยังได้กำหนดประเภทสังคหะแม้อื่น ๆ ซึ่งปรากฏอยู่
* ขุ. เถร. 26.397/405